Perfekcjonizm – czym jest i kiedy powinien nas niepokoić?

Wysoko postawiona poprzeczka i chęć doskonalenia swoich umiejętności to określenia, które zwykle dobrze się nam kojarzą. Nic dziwnego, zwykle wiążą się z chęcią jak najlepszego wykonywania zadań i niepoddawaniem się w obliczu przeciwności, a co za tym idzie – ułatwiają nam osiąganie upragnionych celów i dają poczucie satysfakcji. Jeżeli jednak standardy są nierealistyczne i poprzeczka stawiana jest coraz wyżej, a w razie niepowodzenia nie jesteśmy w stanie zaakceptować naszych błędów, może być to sygnał pojawienia się poważnych problemów. Niezadowolenie z siebie, wyrzuty sumienia, negatywna relacja z otoczeniem i z sobą samym oraz nienasycone i nieskończone dążenie do ideału, skazują człowieka na życie w nieustannym stresie i mogą doprowadzić do niezdrowego perfekcjonizmu.

Czym jest perfekcjonizm?

Perfekcjonizm to styl funkcjonowania, który można określić jako dążenie do realizowania nierealistycznych, skrajnie wysokich wymagań wobec siebie lub otoczenia. Niepowodzenie może prowadzić do obniżenia poczucia własnej wartości. Oto trzy elementy, którymi charakteryzuje się perfekcjonizm:

Osiągnięcia determinują poczucie własnej wartości

Perfekcjoniści budują swoją samoocenę na osiągnięciach, które stają się jedyną rzeczą, dzięki której czują się ze sobą dobrze i w ten sposób udowadniają swoją wartość. W obliczu niepowodzenia perfekcjoniści mają tendencję do wyolbrzymiania swojej porażki, co prowadzi do pogorszenia ich samooceny. Błędy, których inni nie zauważają lub nie mają zbyt dużego znaczenia dla otoczenia, perfekcjonista odbiera jako hańbę, która powoduje poważne pogorszenie samopoczucia oraz satysfakcji. Osoby borykające się z perfekcjonistycznym podejściem czują ciągłą potrzebę osiągania coraz lepszych wyników, podnoszenia sobie poprzeczki, przez co wywierają na siebie ogromną presję, utrudniającą zadowolenie i blokującą docenianie swoich wysiłków.

Lęk

Podstawowym fundamentem wszystkich wysiłków i starań, aby udowodnić, że jest się wystarczająco dobrym, jest lęk. Perfekcjoniści przejawiają w ten sposób potrzebę bycia lubianym, akceptowanym i cenionym. Boją się ujawnić swoje zmagania, z lęku przed krytyką i odrzuceniem. Porażka jest równoznaczna z zawiedzeniem innych, perfekcjoniści postrzegają ją jako coś katastrofalnego i trwałego w skutkach, co przesłania ich poprzednie sukcesy. Drobne potknięcie traktują jako dowód na swoją niekompetencję i bezwartościowość. Aby uniknąć błędu, są w stanie zrobić wszystko, często kosztem siebie, swojego czasu wolnego oraz zdrowia.

Uciążliwie wysokie standardy

Perfekcjoniści starają się za wszelką cenę nie popełniać błędów, mają tendencję do wielokrotnego sprawdzania wykonywanych przez siebie zadań. Jeżeli jednak wkradnie się pewien błąd, są dla siebie bardzo surowi i krytyczni. Wszystko musi być wykonywane w sposób idealny, a gdy tak nie jest, stanowi to dla nich duży problem. Nie potrafią wyciągnąć nauki z porażki, wciąż zadręczając się, jak doszło do tego, że popełnili dany błąd i jak mogliby zrobić coś lepiej. W ten sposób nieustannie dążą do nierealistycznego, wymyślonego przez siebie ideału.

Perfekcjonizm – jak się przejawia w życiu codziennym?

Perfekcjonizm ma wpływ na wszystkie dziedziny naszego życia, przez co niekiedy pojawiają się problemy z jego zdiagnozowaniem. Zdarza się, że objawia się w sposób oczywisty, ale potrafi też pojawiać się z różnych obszarach życia bardzo subtelnie. Czasem może sprawiać problemy tylko w niektórych sferach naszego życia codziennego, podczas gdy w innych pozostaje niewidoczny.

Perfekcjonizm najczęściej przejawia się w obszarach:

• osiągnięć zawodowych – jest to sfera, w której najłatwiej zauważyć, że dana osoba może mieć problem z chorobliwym perfekcjonizmem. Przejawia się jako natrętne myślenie o pracy, branie nadgodzin, ciągłe roztrząsanie, jak uzyskać awans, usilne zdobywanie najlepszych kontraktów, najwyższych stanowisk, premii i wynagrodzeń finansowych, nadmierne przygotowanie do każdego zadania;
• rodzicielstwa – przede wszystkim jest to oczekiwanie od siebie i partnera bycia idealnymi rodzicami oraz wymaganie od dzieci nieustannego osiągania sukcesów;
• wyglądu fizycznego, wagi – skupienie się i nieustanny wysiłek, aby wyglądać jak najatrakcyjniej;
• nauki – wymaganie od siebie osiągania najlepszych ocen ze wszystkich przedmiotów, branie udziału w każdym możliwym dodatkowym projekcie oraz wiara, że nasza przyszłość zależy od wyników, jakie osiągniemy w szkole;
• otoczenia – perfekcjoniści zwracają szczególną uwagę na porządek. Biuro czy dom muszą być idealnie uporządkowane. Jeśli panuje bałagan, a rzeczy nie są na swoim miejscu, pojawia się przytłoczenie. Aby na nowo wrócić do obowiązków czy się zrelaksować, konieczne jest uporządkowanie otoczenia;
• stwarzania pozorów idealnego życia – perfekcjonista odczuwa potrzebę, aby jego życie codzienne wyglądało idealnie w oczach innych. Piękny dom, idealny partner i związek bez problemów, grzeczne i uzdolnione dzieci, drogie dobra materialne – osoba mająca problem z nadmiernym perfekcjonizmem stara się nie pokazywać, że coś w jej otoczeniu nie jest idealne.

Trzy rodzaje perfekcjonizmu

Możemy wyróżnić trzy rodzaje perfekcjonizmu:

• Perfekcjonizm zorientowany na siebie – narzucanie sobie samemu dążenia do doskonałości oraz tworzenie nierealistycznych, bardzo trudnych do zrealizowania standardów.
• Perfekcjonizm zorientowany na inne osoby – ma nierealistyczne wymagania wobec innych, a jeśli zadanie nie zostanie wykonane, przejawia krytyczną postawę oraz rozczarowanie, ponieważ jego oczekiwania nie zostały spełnione.
• Perfekcjonizm przypisany społecznie – jest to przekonanie, że inne osoby mają wobec nas bardzo wysokie wymagania i oczekiwania, których nie da się spełnić, poczucie presji łączy się silnie z poczuciem bezradności, beznadziejności i przekonaniem, że inni na pewno zrobiliby coś lepiej.

Pułapki w perfekcjonistycznym stylu myślenia

Sposób myślenia osoby, która ma problem z perfekcjonizmem jest nieco inny niż osoby, która nie musi mierzyć się z takimi problemami. Oto jak myślą perfekcjoniści:

• mają tendencję do myślenia czarno-białego. W ich mniemaniu istnieje tylko sukces i porażka, nie ma niczego pomiędzy. Jedynym rozwiązaniem okazuje się być narzucenie sobie jeszcze większej presji w dążeniu do perfekcji i unikanie popełniania jakichkolwiek błędów, co w rzeczywistości jest niemożliwe;
• perfekcjoniści uważają, że jeśli nie będą dążyć do doskonałości, zostaną na przeciętnym poziomie, a przeciętność jest jedną z najgorszych rzeczy, która może ich spotkać;
• wyolbrzymiają swoje słabości, a błędy kompletnie przesłaniają im sukcesy, przez co nie są w stanie się z nich cieszyć;
• myślenie perfekcjonistów często zawiera silne przekonanie, że nigdy nie jest się wystarczająco dobrym. Jedyny sposób na to, aby pokazać swoją wartość, jest osiągnięcie bliżej nieokreślonego sukcesu. Nigdy nie ma wytchnienia – po jednym zdobytym celu, perfekcjonista znajduje kolejne, które są jedynym sposobem na to, aby się docenić i dowartościować;
• perfekcjoniści próbują za wszelką cenę unikać porażek, krytyki i zażenowania. Bardzo często towarzyszą im silne obawy, że to się zdarzy, więc kurczowo trzymają się rzeczy, które znają i wiedzą, że są w nich dobrzy.

Jeżeli w powyższym opisie widzisz swoje zachowania i sposób myślenia, rozważ konsultację z psychologiem lub terapeutą. Wsparcie psychologa pomoże Ci w radzeniu sobie z uporczywym perfekcjonizmem i jego konsekwencjami.